VIKTIMIZMI

VIKTIMIZIMI–PENGESË PËR INTEGRIMIN DHE ZHVILLIMIN PERSONAL

Viktimizimi, është një qëndrim që e hasim çdo ditë kudo në shoqërinë tonë. Sigurisht, secili nga ne mund të ketë pasur raste kur ka luajtur rolin e viktimës për të arritur ndonjë qëllim ose përfitime personale. Mirëpo, ky është një viktimizim rastësor dhe nuk është shumë shqetësues. Ajo për të cilën ne interesohemi të flasim është viktimizimi kronik dhe patologjik, i cili kalon e bëhet një çrregullim i personalitetit, dhe është i dëmshëm për vetë personin dhe për rrethin ku ai jeton.  Kjo sjellje është e pranishme kudo, pa dyshim se të gjithëve na ka rastisur të jetojm apo të punojmë me persona që veshin “veshjen” e viktimizusit. Nëse duam të jemi të sinqertë me vetveten, të jetosh dhe të punosh me ta nuk është aspak e lehtë. Sespe personat e tillë, krahas viktimizimit, si strategji kanë edhe manipulimin. Mund të imagjinojmë se çfarë kompleksiteti dhe sa e koklavitur është të jetosh e të punosh me persona të tillë. Pra, është shqetësuse kur kjo sjellje bëhet stil jete dhe zakon i përditshëm jo vetëm për personin, por edhe për rrethin shoqëror.

Si  t’i njohim personat viktimizues?

            Personat e tillë kanë tendencën t’i fajsojnë të gjithë  dhe të ankohen vazhdimisht. Rrezik është  që edhe në Parriz nëse ndodhen edhe aty fillojnë të ankohen dhe të fajsojnë të tjetërt për këtë. Pra, duhet të kemi shumë kujdes, e sidomos kjo është një përgjegjësi me peshë për prindërit, edukatorët dhe të gjitha ata që merrën me edukim. Sepse kjo sjellje fillon që në fëmijëri dhe nuk  nuk përfundon me fëmijërinë. Nëse personi nuk ndihmohet për të rregulluar këtë qëndrim, ai vazhdon edhe me tutje, që do të thotë se kjo përgjigjësi nuk është vetëm e prindërve, por u takon edhe liderëve, shefave, menaxherëve, eprorëve që të dinë të njohin viktimizusit dhe sjelljet e tyre. Sepse personat e tillë mund t’i fusin të tjerët në ngatërrime  me të gjithë, veçanërisht ata që nuk e njohin sjelljen e tyre dhe fillojnë t’i arsyetojnë dhe  mëshirojnë.

Me një përkufizim mund të thuhet se viktimizuasit  kanë tendencë të ankohen ndaj të tjerëve  sepse ashtu ndihen komod, rehat dhe mendojn se ky është një angazhim dhe përgjgjegjësi. Zakonisht ankohen për gjëra jo reale,  dhe më e keqja është se mundohen të shpikin probleme dhe sëmundje. Pra, siç u tha, ky qëndrim apo kjo mënyrë e të vepruarit fillon herët, që në fëmijëri, dhe  vazhdon derisa personi të gjejë hapsirë për të vepruar në këtë mënyrë.

Një gjë tjetër, që i karakterizon viktimizusit është se në vend që të kërkojnë ndihmë, ata kërkojnë vëmendje, dhemshuri, mëshirë… Në Bibël gjejmë dy raste që na ndihmojnë  të kuptojmë se çfarë do të thotë të kërkosh ndihmë dhe çfarë do të thotë të luash viktimizuesin, apo të kërkosh vëmendje. Tek ungjilli i Gjonit lexojmë: Jezusi, i afrohet një të sëmuari: “Jesusi, kur e pa ashtu ratë e kur mori vesh se është për kohë të gjatë në atë gjendje, i tha: A dëshiron të shërohesh? Zotëri i përgjigjet i sëmuari – nuk kam njeri që, kur të tundet uji, të më shtjerë në banjë e, derisa unë ulem, një tjetër zbret para meje. Çohu-i tha Jesusi -merre shtrojën tënde dhe ec!” (Gjn. 5, 6-8). Kjo pjesë e shkëputur nga Ungjilli na ndihmon të kuptojmë se si  personi, në vend që t’i përgjigjet pyetjes, fillon të ankohet e t’i fajsojë të tjerët. Do të thotë, ai e ka të vështirë të pranojë realitetin dhe të njohë veten. Por, sidoqoftë Jezusi mundohet ta bëjë të vetëdijshëm dhe e urdhëron duke i thënë: Çohu-merre shtrojën tënde dhe ec! Pra, me një fjalë, i thotë:  Prano realitetin, prano historinë tënde dhe ec, mos rri në vend duke vajtuar e fajësuar të tjerët. E njëjta gjë vlen edhe për viktimizuasit  me të cilët jetojmë e punojmë. Ata nuk kanë nevojë për mëshirë, por për vetëdijësim.

Kurse, një pjesë tjetër tek ungjilli i Markut thotë: “Bartimeu i verbër, rrinte në anë të rrugës e lypte. Posa mori vesh se ishte Jezusi Nazarenas, filloj të bërtasë: Jezus, Biri i Davidit, ki mëshir për mua! Shumëkush e qortonte të heshtte, porse ai bërtiste edhe me fortë: Biri i Davidit, ki mëshirë për mua! Jezusi zuri vendi dhe tha: Thirreni ! Ata i bënë zë të verbërit dhe i thanë: Mos u tremb! Çohu se po të thërret! I verbëri hodhi mantelin e vet, menjëherë u ngrit dhe shkoi te Jezusi. Jezusi e pyeti: Çka dëshiron të bëj për ty? Rabbuni! Që të shohë – i përgjigji i verbëri. Jezusi tha: Shko lirisht feja jote të shpëtoj!”(Mk10, 46-52). Këtu shohim qartë se si personi pranon vështërsinë që ka, pranon realitetin, reagon menjëherë, dhe mbi të gjitha pranon vetën ashtu si është. Ai nuk ndalet duke kërkuar ndihmë, dhe është i vetëdijshëm që ka  nevojë për shërim.  

Pra, nuk ankohet dhe nuk fajëson askënd, sikurse lexuam tek ungjilli i Gjonit. Ai i përgjigjet pyetjes: Çka dëshiron të bëj për ty? Rabbuni! Që të shohë – i përgjigji i verbëri. Ky reflektim na ndihmon të kuptojmë se sa shumë rëndësi ka të dimë të kërkojmë ndihmë dhe jo të fajësojmë të tjerët për paaftësinë tonë. Mirpo, personat në fjalë (viktimizusit)  e kanë shumë të vështirë dhe mund të thuhet se për ta është problem të pranuarit e realitetit dhe të kërkuarit ndihmë. Sepse ata, në vendë që të kërkojnë ndihmë, kënaqën duke u ankuar dhe  kërkuar vëmendje.

Gjithashtu, personat e tillë nuk marrin përgjegjësi as për problemet e tyre, por gjithmonë është dikush tjetër shkaktari dhe vazhdojnë duke drejtuar gishtin drejt të tjerëve  për paaftësitë e tyre. Dhe më e keqja është, mendojnë se të gjithë janë kundër tyre! Ata e shtrembërojnë realitetin dhe nuk pranojnë gabimet. Përdorin përgjigjet si:  “Nuk e di”ose “Kam harruar.” Po ashtu, nuk ndihen përgjegjës për asgjë. Pra, ajo që mund të thuhet është se  kërkohet shumë kujdes me këta persona, sepse mund të ju prishin marrëdhënie me shumë njerëz. Si strategji, ata  kanë të ankohen për personat me të cilët jetojnë dhe punojnë, e kush nuk  njeh teknikën dhe strategjin  e tyre mund të bjerë lehtë preh.

Një karakterisitk tjetër që i dallon viktimizusit është se  ata   mendojn se problemet e  tyre janë më të rënda se të gjithë të tjerëve. Sigurisht, secili njeri ka një pjesë të  historisë  së dhimbshme, por viktimizusit historitë e tilla i perdorin si kartëvizitë ose si certifikatë mbështetëse. Kjo do të thotë, përballë këtyre njerëzve duhet të jeni të qëndrushëm, sepse shumë lehtë mund të ju fusin në lojë. Ndodhë që ata të  përdorin kundër vetes edhe fjalën e  mirë që tjetri u thotë, dhe  kështu tentojnë të vendosin  tjetrin në pozicionin e sulmuesit. Çdo gjë që nuk  funksionon në jetën e tyre, fajin e gjejnë tek të tjerët, dhe sipas mendimit të tyre, e gjithë bota është kundër. Ankimi dhe  manipulimi janë teknikat dhe aktivitetet më të  preferuara, dhe  kështu kërkojnë vëmendje, dashuri, përkushtim, mëshirë etj. Persoant e till nuk kanë ndonjë oratori, por kur flasin dhe shkruajnë zgjedhin të jenë sa më melankolikë, sepse kështu mendojnë se mund të marrin mëshië, dhemshuri. Duhet cekur se një strategji tjetër që i dallon këta persona është edhe manipulimi emocional.

Pra, kërkohet shumë kujdes, sepse kthimi i viktimizimit në zakon apo stil jete është një kurthë mjaft e rëndë. Personave të tillë është e vështirë t’u besohet, dhe për këtë bëhet shumë i vështirë edhe komunikimi me ta. Dhe mu për këtë, në të shumicën e rasteve, ata të cilët jetojnë dhe punojnë me ta, zhgjedhin t’i injorojnë, jo personin, por vajtimet, intrigat, manipulimet e tyre.  Ajo që mund të thuhet është që  kërkohet shumë kujdes që të mos biem prehë e viktimizimit, pesimizmit dhe melankolisë, sespe këto shkojnë bashkë dhe mund të krijojnë një bllokim psikologjik, me të cilin mund të përballeni.

Një tjetër pikë që e hasim tek viktimizuesit është se ata nuk janë në gjendje të bëjnë vetëkritik të ndershme, sepse janë të bindur se nuk kanë asnjë faj dhe nuk ka asgjë për të kritikuar sjelljen e tyre. Sepse përgjegjësia u takon të tjerëve dhe shprehjet e zakonshme të tyre janë: “Ju po me sulmoni vazhdimisht, po më injorini… po përpiqeni të impononi mendimet tuaja…”. Kështu, ata kanë tëndencë të luajn me emocionet e të tjerëve. Këta fajtorin, problemin, mundohen ta gjejnë jashtë vetës. Dhe shumë thjeshtë mund të thuhet se këta pengojnë edhe Hirin e Zotit që të veprojë, sepse nuk janë në gjendje të pranojnë gabimet dhe të jenë të hapur. Me këto sjellje, ata ja vështirësojnë jetën si vetes, ashtu edhe  të tjerëve me të cilët jetojnë, punojnë dhe veprojnë.

Pse njerëzit zgjedhin të luajnë viktimën?

Njerëzit zhgjedhin këtë qëndrim (viktimizimin)  kur nuk janë të aftë përballë detyrave apo përgjegjësieve dhe nuk duan të pranojnë realitetin se nuk munden ose nuk dinë. Erik From thotë: “Sa më pak të njohë njeriu veteveten, aq më shumë do të viktimizohet nga impulset e egos se tij, dhe ai pa vetëdije do të tendoje të përdorë të tjerët për të mbështetur vet- imazhin e tij”. Kjo thënie përmbledhë shumë qartë se kush është, si vepron viktimizusi dhe përse ai zgjrdhë këtë qëndrim.

Sigurisht, të pranosh se nuk di një gjë, apo nuk je i aftë për një gjë, nuk është mëkat dhe nuk ka asgjë të keqe. Kjo thjesht tregon  pjekurinë e personit që njeh veteveten dhe pranon veteveten ashtu si është. Por kjo nuk ndodhë tek viktimizusit, sepse ata nuk i lë mendjemadhësia dhe kënaqësia. Pa diskutim,  ky qëndrim është i shëmtuar dhe i dhimshëm. Të njohësh dhe të pranosh vetën ashtu si je, nuk është turp, por privilegj. Mund të ndodhë që disa njerëz viktimizimin  ta kenë  filluar për përfitime personale, por pak nga pak e bëjnë stil jete dhe krijojnë një rreth vicioz që vështirë mund të dalin prej tij. Megjithatë, për të dalë nga ky rreth vicioz i viktimizimit, ata nuk mund ta bëjnë vetëm por duhet kërkuar ndihmë dhe duhet pranuar realitetin.  Por edhe njerëzit që kanë përgjegjësi për ta duhet t’i ndihmojnë të dalin nga kjo situatë dhe të mos i shohin si “martirë” dhe t’u japin mbrojtje famkeqe, sepse kjo gjendje nuk ka të bëjë fare me martirizim dhe nuk kanë nevoj për mëshirë dhe dhemshuri. Ajo që ju duhet është shërimi nga viktimizimi.

Personat zgjedhin këtë lloj qëndrimi sespe me shumë lehtësi marrin atë që duan edhepse ndoshta nuk kanë nevoj për të. Pa dyshim të tillë i gjejmë kudo, duke filluar nga familja, shoqëri, dhe në institucione të ndryshme. Qëllimi i tyrë është të dëmtojnë dhe të ulin reputacionin e tjetrit për të ngritur vetën. Askush nuk mund të kurohet duke lënduar të tjerët. (Shën Ambrozi)  Pra, ajo që mbetët për të thënë është: Keni kujdes për vetën. Dhe njëkohësisht, nëse viktimizuesit ju  lejojnë mundohuni t’i bindeni që të kërkojnë ndihmë profesionale dhe  të fillojn shërimin. Përndryshe, do ta kenë shumë të vështirë integrimin në rrethin shoqëror.

 Por për të filluar shërimin, kërkohet që ata të kuptojnë se kanë nevoj për ndihmë, të pranojnë vetëveten ashtu si janë dhe të ndalin së ankuari për të tjerët çdo ditë, sepse vetëm  kështu mund të filloj shërimi.

m.Franciska (Suzana) Lekaj