ZOJA E PAPËRLYER

Zoja e Papërlyer një propozim për një rritje njerëzore e shpirtërore.

Që nga shekujt e parë të krishtërimit, Kisha, duke soditur Virgjërën Mari në Bashkësinë e Shenjtërve, e ka pranuar, besuar e kremtuar gjendjen e saj të veçantë të shenjtërisë, shenjtëri që i vjen nga Hiri i Shpirtit Shenjt për amësinë hyjnore e nga shërbimi i saj besnik ndaj Birit Shpëtimtar që vazhdon të kryejë deri në fund të historisë.

 Të zënët e pa mëkat të Virgjërës, Nënës së Hyjit, që ne e quajmë Zoja e Papërlyer është një dogmë e përkufizuar nga Papa Pio IX më 8 dhjetor 1854 me Bullën e tij pontifikale Ineffabilis Deus (DS 2800-2803), duke kurorëzuar kështu atë procesin e gjatë të përgatitjes e të pjekurisë së kësaj doktrine. Duhet të kuptojmë se dogmat themelore që përfshijnë edhe personin e Marisë së Nazaretit, që mbeten trashëgimi e Kishës së njësuar të mijëvjeçarit të parë, janë Amësia hyjnore e Virgjëria e përhershme e Marisë, të dhëna në mënyrë të qartë nga ungjijtë e fëmijërisë së Jezusit në Mateun e Lukën, e të cilat bëjnë pjesë në Simbolet antike të fesë (Natus ex Maria e Maria Virgine). Këto dogma janë të përcaktuara përkatësisht nga Koncili i Efesit në vitin 431 e nga Koncili i dytë i Konstantinopolit në vitin 553.

Dogma e Zojës së Papërlyer (1854) së bashku me të ngjiturit e Virgjërës Mari në qiell (1950), janë të motivuara, jo për shkak të frenimit të ndonjë herezie, sikurse ka ndodhur me dogmat e shpallura në mijëvjeçarin e parë, por nga dëshira për ta ngritur Marinë, Nënën e Jezusit në lavdi.

Këto dy të fundit nuk janë pranuar në mënyrë paqësore nga Kishat e ndara. Motivet e refuzimit janë të ndryshme, por ata më të dukshmit janë dy: para se gjithash ndryshe nga ato të mijëvjeçarit të parë, këto nuk paraqiten shprehimisht në mënyrë të qartë në Shkrimin Shenjt, por mbështeten në doktrinën e përpunuar nga teologjia katolike; së dyti e si rrjedhojë e këtyre, kanë qenë përkufizuar jo nga Kisha e bashkuar, por disa shekuj më vonë nga skizma-ndarja e Kishes lindore (1054) dhe pas Reformës së shekullit të XVI. Efektivisht janë dogma të kohës moderne, domethëne, nuk i përkasin Traditës së përbashkët.

Megjithatë duhet theksuar se: nëse përkufizimi dogmatik është i kohës moderne, doktrina që përmbajnë këto dogma – edhe pse të shprehura me kategori të traditës katolike – kanë rrënjë të lashta e falë nexus misteriorum, sado indirekt të duket, kanë themelin në Shkrimin Shenjt. Këto janë të lidhura me ato të vjetrat e në mënyrë të veçantë me dogmën e Amësisë hyjnore, ngjarje thelbësore e jetës dhe e misionit të Marisë, rreth së cilës gjithçka tjetër është e finalizuar e nga e cila gjithçka varet, në mënyrë të veçantë të Zënët e saj të Papërlyer, e cila përbën përgatitjen e frutin e amësisë hyjnore.

Procesi i gjatë historik i doktrinës së Zojës së Papërlyer

Nëse do të analizonim procesin e gjatë historik të doktrinës së Zojës së Papërlyer që ka çuar në definicionin dogmatik te vitit 1854, do të kuptonim interesin tradicional e teologjik që edhe pse me debate e polemika ka ardhur duke u thelluar gjatë shekujve. Që në kohën e shën Agustinit, kemi ato kundërshtimet e polemikat teologjike rreth çështjes së shenjtërisë së Marisë në lidhje me mëkatin origjinal. Ai e shihte mungesën e mëkatit në Marinë si një përjashtim dhe si frut të një hiri të veçantë në lidhje me amësinë e saj hyjnore. Thoshte: « Ta përjashtojmë Virgjërën e shenjtë Marinë, përballë së cilës për nder të Zotit nuk dua që të diskutohet çështja e mëkatit. Në fakt nga e dimë ne se sa më shumë hir, i ka qenë dhënë asaj, për të fituar mbi mëkatin në të gjitha aspektet, e cila meritoi të ngjizte e të lindte atë që me sigurinë më të madhe nuk pati asnjë mëkat?» (Shën Agustini, De natura et gratia 42).

Mund të mendojmë pra se ndjeshmëria e çështjes së shenjtërisë së Marisë në këtë epokë historike ishte e gjallë, por që edhe kundërshtimet e polemikat nuk kanë munguar. Ky tension mbetet disi i fshehur gjatë periudhës së parë të Mesjetës. Pas shekullit X, në një kontekst të devocionit marian me shumë mënyra të shprehuri, fillon të hyjë si solemnitet i ri që përqendrohet mbi fillimin e ekzistencës së Marisë.

 Reflektimi filloi të thellohej në shekullin e XIII ku triumfoi një mënyrë e re e kuptimit të mëkatit origjinal. Ky mëkat filloi gjithnjë e më tepër të kuptohej si një borxh, si një detyrim, i pamundur të respektohet, për të zotëruar drejtësine origjinale të humbur nga Adami për vete e për pasardhësit e tij. Çështja “si” ose mundësia e një ruajtjeje të Marisë, u errësua pjesërisht nga konvenimi i një privilegji të tillë.

Nga momenti që borxhi që shtypte njerëzimin u mor nga Krishti me Mundimet e tij, heqja qoftë edhe e një personi të vetëm nga pesha e këtij borxhi nuk do të kishte domethënie e në të njëjtën kohë do të zvogëlonte vlerën e flisë së tij shëlbimprurëse. Në fakt kjo hipotezë nxiti shën Tomë Aquinin e një pjesë të madhe të teologëve të kohës së tij të refuzonin hipotezën sipas së cilës Virgjëra Mari të ketë qenë mbrojtur nga plaga e mëkatit origjinal. Por edhe disa zëra të tjerë anonimë ngriheshin për t’i dhënë një zgjidhje kësaj çështjeje.

Teologët e mëdhenj të shekullit të 13-të i bënë të vetat vështirësitë e Shën Agustinit… Shën Bonaventura OFM edhe pse bashkëndante pikëpamjen e kolegut të tij domenikan, sjell një argoment të ri me të cilin e kundërshton mbi shenjtërimin e Marisë. Disa kanë avancuar me hipotezën se Maria ka qenë liruar nga mëkati original nëpërmjet një hiri të veçantë, nga një hir që varet nga Krishti sikur për shenjtërit tjerë, por që vepron në një mënyrë tjetër: « në fakt të tjerët kanë qenë ngritur pas rënies ndërsa Virgjëra Mari ka qenë mbështetur në këtë rënie për të mos rënë, nëse do të merreshin si shembull dy persona që bien në baltë ». Pra bëhet fjalë për një “shëlbim të paraparë” (shën Bonaventura, Commentaria in IV libros Sententiarum, lib. III, d. 3, pars I, a.1, q. 2).

Kjo çështje u çua përpara nga shkolla françeskane derisa i Lumi Gjon Duns Scot ofroi çelësin për të kapërcyer këto kundërshtime në lidhje me doktrinën e të Zënët e Papërlyer të Marisë. Ai argumentoi se Krishti, Ndërmjetësi i përsosur, vuri në veprim pikërisht në Maria aktin më sublim të ndërmjetësimit, ruajtja e saj nga mëkati origjinal (I Lumi Gjon Duns Skot, In Sent. III, d. 3, q. 1). Në këtë mënyrë ai futi në teologji konceptin e shpengimit ruajtës, sipas të cilit Maria ishte e shpenguar në një mënyrë edhe më të mrekullueshme jo me anë të çlirimit nga mëkati siç ndodh me çdo njeri në momentin e pagëzimit, por me anë të ruajtjes nga mëkati. Intuita e të Lumit Duns Scot, i cili u quajt më vonë “Doktori i doktrinës së Zojës së Papërlyer”, i dha më në fund një shtytje vendimtare doktrinës së të Papërlyerës. Sigurisht nuk kanë munguar diskutimet e debatet gjatë shekujve të mëvonshëm të Mesjetës e të epokës moderne, por përhapja e opinionit të devotshëm e festiv ka vazhduar deri në përkufizimin dogmatik të vitit 1854.

A mund të propozohet Maria, Zoja e Papërlyer një ecje e rritjes njerëzore e shpirtërore?

Shenjtëria e Marisë ka lidhje të ngushtë me antropologjinë, shpeshherë gabimisht të besuar nga shumë të krishterë, pikërisht sepse Maria, në disa periudha të historisë, ka qenë vënë jashtë gjendjes njerëzore, për shkak të ngjizjes së saj të pa mëkat. Në këtë kontekst, për të gjithçka mendohej e lehtë, sidomos në jetën e fesë. Pra, në këtë gjendje, Maria do të ishte një model i paimitueshëm dhe i paarritshëm e kështu shkurajues e nënçmues për të gjitha gratë. Në fakt, Maria, Virgjëra e Papërlyer nuk është ajo por, është: gruaja e përgjigjes “po” e figura e një njerëzie të kompletuar.

Maria është një grua plotësisht njerëzore e rrënjosur në një popull konkret.

Një ndër çështjët e vështira e diskutuar është: nëse Maria mund të jetë plotësisht e vërtetisht njerëzore pasi që është krejtësisht e pa mëkat? Një pyetje e tillë, na vë përballë një pyetje tjetër: Jezu Krishti, për të cilin Shkrimi Shenjt na thotë se është pa mëkat, a është realisht njerëzor? Sipas Letrës së shën Palit drejtuar Romakeve: “Jezu Krishti është prototipi i njerëzimit” (Rom 5,15) e njeriu me të vërtetë në përputhje me planin e Hyjit. Domethënë se natyra njerëzore e pa njollë që Jezusi ka marrë për vete në Marinë, nuk është një njerëzi nga ajo e jona: në fakt, jemi të krijuar në përngjasimin e shëmbëlltyrën e Hyjit, “Edhe ne i përkasim të njëjtit trung” (Vap 17,28). Kur thuhet për Marinë se është pa mëkat, do të thotë sigurisht të vendosësh një përjashtim në mes eksperiencës së saj dhe eksperiencës sonë, por nuk do të thotë ta vendosim në një “njerëzi tjetër”.

Në një reflektim mbi dogmën e Zojës së Papërlyer, J. Ratzinger pohon se në mes Hyjit e njeriut nuk është vetëm një kundërshtim por edhe një farë “korrispondence” një farë analogjie, ashtu sikurse në mes BV e BR, “në bashkimin e brendshëm të premtimit dhe të përmbushjes (tipologjia): “Teprica e shenjtë” e (Izraelit) do të thotë që vazhdimësia nuk qëndron vetëm në vullnetin hyjnor, ndërsa në histori do të kishte vetëm kundërshtime e thyerje besnikërie, por që gjendet vazhdimësi edhe  brenda historisë: fjala e Hyjit, nuk mbetet pa frut. “Të folurit për një tepricë të shenjtë, një rrënjë të shenjtë do të ishte absurde nëse Besëlidhja e vjetër do të kishte çuar vetëm në rënie e në mëkat.

Në Marinë pasardhësia fizike e popullit të zgjedhur është plotësuar së bashku me fenë në premtimin bërë këtij populli. E kjo jo për vepër të njeriut por nëpërmjet hirit të Besëlidhjes që udhëheq historinë, është realizuar më në fund edhe ai kuptimi i shëlbimit që duhej t’i takonte, sipas planit të Hyjit Besëlidhjes së vjetër. Sikurse pohon Lumen Gentium, Maria i përket racës së “të varfërve të Hyjit“, anawim, që gjatë kontraditave shoqërore të historisë vazhdojnë të vendosin shpresën e tyre në Hyjin, dhe të presin nga Ai shpëtimin. Ajo gjen vend në gjirin e popullit të zgjedhur në mes “tepricës së shenjtë“, në mes atyre që e “druajnë Zotin”, në mes atyre që janë të drejtë para Hyjit, sepse duke dëshmuar varfërinë dhe pafuqinë e tyre, ruajnë besnikerisht fjalën e Tij (LG 55).

• Maria është një grua në ecje

Hiri që mbeshtjell Marinë që nga fillimi nuk është një shenjtëri e parafabrikuar, e dhënë njëherë e përgjithmonë e që do ta mbronte nga fatkeqësitë e vuajtjet e jetës. Shenjtëria e saj nuk është një shenjtëri pasive, por vërtetohet e kuptohet në harmoni me rritjen e saj njerëzore. Mungesa e mëkatit nuk i siguron asaj asnjë lloj komoditeti të jetës: si në momentin e Lajmërimit, ashtu edhe te këmbët e Kryqit, Maria i dorëzohet Hyjit në dëgjesën e fesë.

Sikurse ka shkruar teologu i madh J. Ratzinger: “Mbrojtja nga mëkati origjinal nuk tregon një shkathtësi apo aftësi e veçantë, përkundrazi domethënë se Maria nuk rezervon si diçka të përshtatshme vetëm për vete asnjë sektor të qenies, të jetës, të vullnetit, por e shpronëson plotësisht vetveten për Hyjin”. E duke shpronësuar komplet vetveten, bëhet më shumë vetvetja e cila zgjat në kohë. Kjo ndodh sipas shembullit të Birit i cili “përparonte në dije, në moshë e në hir para Hyjit e para njerëzve” (Lk 2,52) dhe sikurse thotë Letra drejtuar Hebrenjve: “mësoi nga ato që pësoi të ishte i dëgjueshëm” (Heb 5,8). Maria ka bërë një ecje në etapa të ndryshme drejt dhurimit të plotë. Misteret që lutja e rruzares na fton të meditojmë janë gjithashtu hapa ose etapa të kësaj ecjeje feje që Maria ka përshkuar në jetën e saj : « Maria i mbante në mend me kujdes të gjitha këto ngjarje dhe i shoshiste në zemrën e vet» (Lk 2,19), ku alternohen momentet e gëzimit me ato të dhimbjes, domethënë bindja me durim në të përditshmen e momentet vendimtare. Për të pranuar dhe për të ushtruar amësinë hyjnore që i është besuar, Virgjëra e bekuar i ka dorëzuar krejt qenien e saj Hyjit: «Unë jam shërbëtorja e Zotit: më ndodhtë siç the ti» (Lk 1,38).

Maria është një grua e lirë

Pra, siç kemi parë më sipër, Maria nuk ka qenë një instrument pasiv, një trup thjesht i vënë në disponim të Hyjit. Fjala është mishëruar në të edhe si një frut i fesë së saj dhe i dashurisë së saj dhuruese. Fiat “po” i Marisë shpreh angazhimin e gjithë qenies së saj në shërbim të planit të shëlbimit të Hyjit, pranimi i pakushtëzuar i një premtimi që e paraprin dhe e tejkalon.

Nëse kuptohet mirë doktrina e Zojës së Papërlyer na bën të reflektojmë se liria nuk është një pozicion i papërcaktuar përballë një alternative zgjedhjeje në mes të mirës dhe të keqes, por më tepër një thirrje, për t’u realizuar ditë për ditë në detyrën që kemi për t’u bërë më njerëz, duke marrë vendime e duke bërë veprime që përputhen me dashurinë e Hyjit të Besëlidhjes, të Krijuesit, atëherë është e mundur të mendojmë një qenie njerëzore që të jetë në të njëjtën kohë plotësisht e lirë e plotësisht e dëgjueshme.

Maria është një grua e nënshtruar Shpirtit Shenjt

Do të nevojitej një temë e veçantë për të vënë në dukje rolin e Shpirtit Shenjt në jetën e Marisë. Megjithatë një gjë është e qartë se nuk mund të flasim për shenjtërinë e saj “krejt e shenjtë“ pa folur për Shpirtin e shenjtërisë. Në Lumen gentium thuhet se Maria «është e plazmuar nga Shpirti Shenjt» (LG 56). Dhe është bërë « tempull i Shpirtit Shenjt» (LG 53). Ky përshkrim i Marisë si shenjtërore ose tempull i Shpirtit Shenjt ishte edhe në traditën e shekujve të mëparshëm, por Koncili i dytë i Vatikanit e vë në dukje këtë marrëdhënie në mënyrë më të qartë.

Në përfundim, shpresoj të kemi mundësinë për të kuptuar disa elemente të kësaj dogme e të kësaj doktrine jo për kuriozitet teologjik apo devocional, por si një derë që lejon hyrjen në planin e Hyjit për njerëzimin e mbi konditat e gjendjen për ta pranuar ose refuzuar këtë plan nga ana e qenies njerëzore. Të Zënët e Papërlyer të Marisë Virgjër nuk është një cilësi që e kufizon Marinë në një “izolim të shkëlqyeshëm“, por e vendos në marrëdhënie me një popull e me një histori, në një trashëgimi të dyfishtë të Zbulesës e të Besëlidhjes që ajo përmbledh; e vendos atë në marrëdhënie me Hyjin Trini i cili përmbush në të dhe me anë të saj veprën e vet të shëlbimit. Pra, nuk është një privilegj si qëllim në vetvete, por më tepër kushti i mundësisë së mishërimit: është ajo që siguron që me lindjen e Jezu Krishtit do të fillonte vërtet diçka e re. Një nënë dhe një bir që janë plotësisht të lirë, të aftë për të dashur dhe për ta lënë veten të duhen, ashtu siç e duan njëri-tjetrin tre Personat e Trinisë së Shenjtë.

Vetëm nëse krijojmë hapësirë brenda vetes, është e mundur të mirëpresim të renë që sjell Shpirti Shenjt. Nuk është e mundur të mirëpresim atë që na sjell jeta e re nëse jemi plot besime të rreme dhe siguri të brishta, të pushtuara nga një ego e shpërpjesëtuar dhe një ide e shtrembëruar për veten tonë. Maria përfaqëson braktisjen e sigurt ndaj Misterit që ngjiz të ardhmen, por edhe predisponimin për të renë që mund të lindë vetëm nga një pastërti e thellë e shpirtit, ajo faqe e zbrazët mbi të cilën është e mundur të shkruhet Fjala e vërtetë.

m. Dila Shtjefni